Текст:Каралевіч, чараўнік і ягоная дачка
У ваднаго караля быў маленькі сын, і хтосьці яму сказаў, што ён зьгіне. Калі хлапец гэты падрос, то адзін раз стаў прасіцца, каб яму дазволілі пайсьці на паляваньне. Кароль доўга яго ня пушчаў, але потым даў яму людзей, войска ды кажа: — Ну, ідзі, сынку, пазабаўляйся. — А тым людзям загадаў, каб яго пільнавалі. Хадзілі яны доўгі час па лесе, аж пад вечар убачыў той хлапец вельмі пекную птушку ды й пачаў за ёю ганяцца: ганяўся, ганяўся і заблудзіў. Ходзіць ён, ходзіць, аж узыйшоў на такі мост, што, калі ідзеш у вадзін бок, мост топіцца ў ваду, калі ідзеш у другі, то таксама. Няма яму дзе дзецца. Нарэшце, падыходзіць да яго якійсьці чалавек ды й кажа: — Я цябе даўно чакаю, хадзі за мною, я цябе вывяду на бераг. — Вывеў яго і кажа: — Ну, цяпер хадзі за мною, я цябе завяду да хаты. Завёў яго да свае хаты, загадаў даць піць, есьць і кажа: — Ляж спаць, а заўтра я табе дам працу: калі ты яе зробіш, то будзе добра, а калі ня зробіш, то будзе табе сьмерць. Назаўтра яго збудзіў той чалавек, загадаў жонцы даць яму есьці, а затым павёў на працу. Прыйшлі яны да лесу, а там ляжыць агромністы камень, вось той чалавек яму й кажа: — Як ты зробіш за дзень у гэтым камені дванаццаць пакояў, зусім такіх, як трэба, толькі ключы аддаць, то добра, а калі не, то сьмерць цябе чакае. І даў яму малаток ды долата, а сам пайшоў да дому. Той хлапец падзюбаў, падзюбаў, бачыць, што нічога ня зробіць, сеў ды й плача. Аж прыносіць яму таго чараўніка дачка палудзень і кажа: — Чаго ты плачаш? — Ай, — кажа — плачу: казаў мне твой татуля зрабіць дванаццаць пакояў у камені, а я — кажа, — ня дам і жаднае рады. — Ціха, — кажа, — ня плач, сядзь і еш, я табе дапамагу. А калі хлапец пасілкаваўся, яна яму кажа: — Ляж цяпер, сваё гора засьні. Лёг хлапец і зараз-жа заснуў, а яна клікнула нячыстых духаў; як бачыш зрабілі яны дванаццаць пакояў у камені. Тады яна яго будзіць: — Устань, — кажа — бо я адыходжу; на табе ключ; калі прыдзе мой татка-чараўнік і запытае цябе, ці добра зрабіў, то скажы: усё добра, толькі адно вакенца крывое, бо калі скажаш, што ўсё добра, то будзе з табою кепска. А ключы ня йначай як яму ў рукі дай, бо калі дзе паложыш, то ён папсуе табе працу. Пад вечар ідзе той чараўнік да каралевіча і пытае: — А, што, добра зрабіў? — Добра, — кажа каралевіч, — толькі адно вакенца ў сенцах крыва стаіць. Тады чараўнік кажа: — Ну, хлопча, добры зь цябе майстар, ідзі да хаты. Ён зноў загадаў даць яму піць, есьць і кажа: — Заўтра я дам табе шчэ працу, калі ты яе зробіш, то будзе добра, калі-ж не, то сьмерць цябе чакае. Той пайшоў, лёг і спаў аж да самага сьвету. Назаўтра рана збудзіў яго чараўнік, загадаў даць піць, есьці, павёў да лесу, даў яму шкляную сякеру і кажа: — Ну, калі ты за дзень зрубіш гэты лес, ацярэбіш яго і ў сажні паскладаеш, то будзе добра, а калі не, то сьмерць цябе чакае. Чараўнік завярнуўся ды пайшоў дадому, а гэты хлапец секануў у дрэва, сякера высыпалася і няма чым рубаць. Сеў ён і плача. Аж у палудзень прыносіць тая самая есьці і кажа: — Чаго ты зноў плачаш? — А як-жа мне ня плакаць, калі мяне твой татуля так націрае, што я цябе мо больш і не пабачу. А яна яму кажа: — Э, глупства, не бядуй, еш і ляж адпачыць, я табе дапамагу, але глядзі, каб ты аба мне не забыўся. Тут-жа ён прырок ёй, што ніколі не забудзе. А пад'еўшы, палажыўся спаць. Яна тымчасам клікнула сваіх памоцнікаў, і ўвачавідкі сажні стаяць. Тады яна кажа: — Уставай ужо, а калі прыдзе чараўнік і запытае, ці добра зрабіў, то скажы: усё добра, толькі адна хвоя зламалася напалову. А не кажы, што я табе дапамагаю, бо ён цябе будзе пытаць. Прыходзіць чараўнік і пытае: — А што, добра зрабіў? — Добра, толькі адна хвоя зламалася напалову. — О, — кажа — то ты, мусіць, лепшы майстар за мяне. Але ці не дапамагае табе дачка мая? — Ы-ы, яшчэ, то не дапамагала, толькі прынясе палудзень, я зьем, і зараз яна ідзе назад. — Ну, то йдзі дадому. Завёў, напаіў, накарміў дасыта і кажа: — Ідзі-ж спаць, бо заўтра зноў чакае цябе праца. Назаўтра даў яму напарстак, завёў яго да возера ды й кажа: — Вылі з возера за дзень усю ваду, а дно пясочкам жоўценькім высып. Апрача таго, палічы рыбаў, колькі будзе вялікіх, і колькі малых. Той выліваў, выліваў напарсткам ваду, але й знаку няма. Аж прыносіць тая есьці, а ён плача. — Чаго ты ўсё плачаш. — А як-жа мне ня плакаць, то-ж казаў мне бацька твой напарсткам ваду выліць, а я выліваю і знаку няма. — Э, глупства, я табе дапамагу, але памятай, каб ты мяне не забыўся. Ён пад'еў і палажыўся спаць. Як бачыш, так вада выліта, і дно жоўценькім пясочкам пасыпана. — Ну, устань, але памятай, калі прыдзе татуля і запытае, ці зрабіў, кажы — зрабіў. — А рыбу палічыў? — Палічыў: большай трыста шэсьцьдзесят, а меншай ня зьлічыў. Тады ён табе скажа, што гэта не твая праца, а мая, то ты не кажы, што гэта я зрабіла, бо было-б з табою кепска. Ну, а пасьля ён табе скажа, каб ты пазнаў, каторая табе абед насіла, а нас ёсьць сем, то над маёй галавою будзе муха лятаць; а другі раз — ззаду будзе кветачка ў мяне, а трэйці раз — будзе на пазурку зялёная нітачка. — Сказаўшы гэта, пайшла да хаты. Неўзабаве прыходзіць чараўнік і пытае: — А што, зрабіў? — Зрабіў. — Рыбу аблічыў? — Аблічыў: большай трыста шэсьцьдзесят, а меншай не аблічыў. — О, мусіць, то мая дачка зрабіла, а ня ты? — А ён: — Не, — кажа, — далі-Бог не: яна толькі прынесла есьці і зараз-жа пайшла. — Ну, ідзі дадому, калі ты пазнаеш, каторая прыносіла табе палудзень, то я цябе ажаню зь ёю, а калі не — то галаву адарву. Пайшлі. Прыходзіць, аж ён паставіў сем паненак, як адна, ніякае адмены нідзе няма. — Ну, — кажа — выбірай. Прыгледзеўся ён над катораю муха лятала і кажа: — Вось гэта. — Ну, добра, ідзі спаць. На другі дзень вывяў зноў сем, як адну, і кажа: — Выбірай цяпер. Так абыйшоў ён кругом, угледзіў белую кветачку і кажа: — Гэта мая. Чараўнік толькі галавою пакруціў і думае сабе: ну й хітры-ж ты. Назаўтра выводзіць зноў сем галубіц, як адна, аніякае адмены, і кажа: — Ну, хлопча, выбірай, каторая табе палудзень насіла. Хадзіў ён кругом, хадзіў і ўгледзеў на пазурку зялёную нітачку, ды й кажа: — Калі ня мыляюся, то гэта мая. А чараўнік: — Ну, — кажа, — ты лепшы штукар за мяне. Назаўтра іх ажаніў і загадаў, каб матка пільнавала, каб часам яны не паўцякалі. А нявеста ціха кажа каралевічу: — Мы ўцячом, але паставім дванаццаць зэдлікаў, то гэтыя зэдлікі будуць за мяне адказваць. Так і зрабілі, а самі наўцекача. Матка пытае: — Галена, ты ёсьць? — Ёсьць. Так яна пытала дванаццаць разоў, а зэдлікі адказвалі; запытала трынаццаты раз — ціха, дык яна як крыкне: — Мужу, уставай — няма! Тады чараўнік кажа: — Бяжы хутчэй, маці, калі ўпусьціла, гані іх. Маці зрабілася цёмнаю хмараю і гоніцца, а дачка тое пачула й кажа: — Гоніць нас маці, я стану вялікім лесам, а ты маленькаю птушачкаю, толькі ня дайся ёй ухапіць. Вырас адразу вялікі лес, а маленькая птушачка лятае ў ім. Пачала баба за птушкаю ганяцца: лятала, лятала, ды не ўхапіла. Вярнулася назад, чараўнік пытае: — А што ты бачыла? — Так і так. — А чаму ты ня брала, то-ж гэта яны, — гані баба ізноў. Баба зноў зрабілася цёмнаю хмараю і гоніць, а дачка тое пачула й кажа: — Ну, гоніцца зноў маці, я зраблюся вялікаю гарою, зарослаю церняю, а ты будзеш салавейчыкам, толькі ня дайся ёй ухапіць. І стала адразу вялікая гара, зарослая церняю, а салавейчык песьню сьпявае. Хмара надыйшла, стала баба за салавейчыкам хадзіць: хадзіла, хадзіла — ня дала рады прадзіраць гэтага церня калючага, завярнулася і паляцела, а яны далей уцякаюць. Прылятае да хаты, а ён: — А што, бачыла? — Так і так. — Чаму ты, дурная баба, ня брала, то-ж гэта яны й былі. Гані трэйці раз, як знойдзеш, забірай. Узяла баба із сабою тры гарэхі і зноў гоніць іх, а дачка пачула й кажа: — Я буду возерам, а ты качуром — ня дайся-ж ты ёй ухапіць. Прыляцела баба, хадзіла кругом возера і не ўхапіла. — Ну, ты, — кажа, — мяне не шкадуеш, а я цябе шкадую: на табе, дачка, тры гарэхі, яны табе ў няшчасьці дапамогуць. А потым паляцела назад, а яны з гарэхамі — уцякаюць далей. Калі-ж падыйшлі блізка да дому таго хлапца, яна й кажа: — Я затрымаюся ў карчме, а ты ідзі дадому, толькі глядзі, каб цябе бацькі не цалавалі, бо ты аба мне зусім забудзеш. Ён зайшоў у хату, а бацькі з радасьці давай яго цалаваць, дык ён і чыста забыўся. Пабыўшы крыху, гавораць яму, каб жаніўся. Дык ён і жэніцца. Сабралася шмат народу, а чараўніковая дачка раскусіла азін гарэх і вынула зь яго сукню, як месяц, убралася й ідзе. А матка каралевіча, як пабачыла яе, пачала бедаваць, што тую пакіне. Клікнула яна яе да пакою, дала ёй такога віна, што яна выпіла і заснула. Зьнялі яны тады зь яе тую сукню і схавалі. Прачнулася яна — няма сукні. Заплакала з гора і пайшла. Аж на другі вечар зноў зьяжджаюцца госьці, яна раскусіла другі гарэх, дастала зь яго сукню, як зоркі на небе, убралася і пайшла. Матка яго яе пабачыла, зноў таксама зрабіла. Тая назаўтра прачнулася, але што-ж зробіш? Заплакала зноў і пайшла. Ідзе, аж спатыкае нейкую старую бабу. Тая падыйшла да яе і пытае: — Чаго ты, доньку, плачаш? — Так і так; парадзь мне, бабка, што мне рабіць, я яго ад сьмерці ратавала, а ён мяне забыў, хоць мы ўжо пажаніўшыся былі. Тады бабка кажа: — Убярыся ты ў кепскае адзеньне, напішы ліст, занясі і палажы пад люстэрка, дзе ён чэшацца, а ўвечары ўбярыся і ідзі. — Яна так і зрабіла. У вечары раскусіла яна гарэх, дастала сукню, як сонца, апранула на сябе і ідзе. А ён, прачытаўшы ліст, успомніў яе, засмуціўся моцна, выйшаў на вуліцу і стаў пільнаваць. Пастаяў крыху, аж бачыць — ідзе. Пацалаваў яе, перапрасіў і йдуць разам да хаты, а людзі дзівяцца, што гэта за яснасьць такая, аж відна, як удзень. Увайшлі, яна пакланілася бацьком, расказалі, што было і, замест вясельля, зрабілі толькі вялікі баль. На гэты баль і мяне клікалі, казалі, каб я ім паказаў камэдыю, а я ім сказаў, каб мне далі шкляныя боты, з масла капялюш і папяровы сурдут. Музыка то зайграла, я хацеў пайсьці танцаваць, але шкадаваў, каб не пабіліся боты, ськінуў іх і ўцёк, бо хацеў паказаць дома, што гэта за штука. Ішоў, ішоў, аж ноч занялася, лёг каля каменя начаваць. Дождж як пайшоў, чыста сурдут размок, я схапіўся і далей, а тут сонца як прыгрэла, капялюш растапіўся на галаве. Абуў боты шкляныя і іду, аж спаткнуўся на камень, а яны — дзын-дзын і пабіліся. Тады я давай ужо йсьці босы: ішоў, ішоў, прыйшоў на свой пасеў і тутка сеў. Байку вам сказаў, усё роўна як зьвязаў, а тыя ўсё жывуць, мёд віно п'юць, мне затое, што стуль уцёк — не даюць.